Wskazówki jak przygotować scenę, dekoracje i rekwizyty. Praktyczne zagospodarowanie sceny i wybór tła dźwiękowego.
Zacznijmy przygodę w teatrem!
- Scena na której występują aktorzy może znajdować się w dowolnym miejscu.
Musimy jednak na początku ściśle określić jej granice – jasne i czytelne zarówno dla aktorów jak i dla widzów. Nie musimy tego robić jeśli występujemy w odpowiednio przystosowanej do tych celów sali widowiskowej, ale nawet na potrzeby prób, pracy, ćwiczeń warto jasno określić wymiary i przestrzeń sceny. Scena może stać się dywan, fragment sali, boisko, plac zabaw. Ważne jest, aby podczas prób i występu długość i szerokość sceny była identyczna. Pozwoli to nie tylko na lepszą organizacje czasu przed występem, ale też zwiększy pewność aktorów i pozwoli im łatwiej znaleźć się w nowych warunkach. (Jeżeli próby mieliśmy w sali, a występujemy na sali gimnastycznej, powinniśmy wcześniej zmierzyć scenę i dokładnie odwzorować ją w innej przestrzeni).
- Podstawowe pojęcia podziału sceny.
Front sceny – jest część najbardziej wysunięta w stronę widza. Zajmuje orientacyjnie jedną trzecią długości całej sceny. W celu lepszego komunikowania się między sobą, możemy wyróżnić lewy i prawy front sceny (przy czym prawo i lewo jest stroną aktora stojącego twarzą do publiczności)
Środek sceny – jest to centralna część naszej sceny. Watro zaznaczyć środek sceny np. kawałkiem kolorowej taśmy przyklejonej do podłogi. Stworzy to jasny punkt odniesienia dla aktorów, a jednocześnie będzie niezauważalne dla widza.
Off – jest to miejsce na scenie najbardziej oddalone od widzów w pierwszym rzędzie, ale jest to wciąż miejsce w którym gramy, występujemy. Off jest ważnym elementem całości, nie należy traktować ich pobieżnie, skupiając uwagę na głównej, frontowej postaci. Gra na offie nadaje głębi, smaku, wyrazistości, jest współistniejącym dopełnieniem całości sceny. Podobnie jak przy froncie, wyróżniamy prawy i lewy off sceny (jeżeli mówimy, że ktoś stoi na offie, oznacza to iż stoi z tyłu sceny, względnie na środku), przy czym znowu jest to prawa i lewa strona aktora stojącego twarzą w stronę widzów.
Kulisy – kulisy to miejsce, gdzie znajdujemy się tuż przed wejściem na scenę, i tuż po zejściu ze sceny. Jeśli jesteśmy na kulisach, oznacza to, że wzrok widzów już do nas nie sięga. Dbajmy jednak, aby w kulisach panowały jasne zasady i porządek. Często przy towarzyszącej spektaklowi tremie i stresie łatwo zapomnieć o najprostszych zadaniach. Jeżeli będziemy mieli jasno określone zasady działania i uporządkowane rekwizyty kolejno pojawiające się w przedstawieniu, zdecydowanie ułatwi to nam pracę oraz wyeliminuje możliwość popełnienia błędu.
- Zasada kry lodowej.
Kra lodowa na morzu jest najprostszą i najlepiej oddającą charakter zachowania na scenie metaforą. Niezależnie od ilości aktorów występujących jednocześnie na scenie, zadbajmy o to, aby kierunki ich ruchów nie były przypadkowe, jednocześnie tworzyły ładny i harmonijny obraz dla widza. Aktorzy powinni wyobrazić sobie, że stoją na krze lodowej, na środku morza. Poruszają się na niej, ale „ciężar” rozkładają równomiernie, to znaczy – aby nagle większość aktorów nie znalazł się w jednym miejscu, ponieważ kra zatonie. Oczywiście jest wiele odstępstw od tej reguły, ale jeżeli nie są one zamierzone przez instruktora, zasada powinna być stosowana.
Ćwiczenie:
Dzieci poruszają się w rytm muzyki w dowolnie wybranym przez siebie kierunku, spokojnym jednostajnym ruchem. Na zatrzymanie muzyki lub inny znak „stop” instruktora, zatrzymują się w miejscu. Sprawdzamy wtedy wszyscy, czy rzeczywiście nasza kra utrzymałaby się na powierzchni wody czy też by zatonęła. Aktorzy uczą się współistnienia na scenie, obserwują wzajemne zachowanie, uczą się przywidywania. Jednocześnie za każdym razem kiedy w trakcie trwanie spektaklu zapomną w którą stronę mają iść, jak się poruszać – będą pamiętały o tej zasadzie, także łatwiej będzie uniknąć popełnienia błędu.
- Zapoznanie ze sceną.
Zaczynamy od zapoznania dzieci ze sceną, przewidywaną obsadą, scenografią, kostiumami. Poszczególnym aktorom wyznaczamy miejsca na scenie w takcie całego przedstawienia. Miejsce powinno kojarzyć się dziecku z jego rolą oraz z rolą innych aktorów. Zapoznajemy też dziecko ze schematem przewidzianych dla niego zadań aktorskich. Do bezpośredniej pracy zostawiamy tylko aktorów grających w danej scenie. Reszta dzieci ma za zadanie pilnie obserwować działania kolegów, mniej więcej zapamiętywać ich role, kontekst całej historii.
- Postawa aktora na scenie – wskazówki ogólne
Jeśli nie ma to uzasadnienia w inscenizacji nie ustawiajmy dzieci tyłem a nawet bokiem do widowni. Wszystkie obroty i zejścia ze sceny wykonujemy „przez widownię”, czyli przodem, nie tyłem do widowni. Aktorów podczas dialogów ustawiamy nie przodem do widowni, ale w kontakcie ¾. Nawet jeśli rozmawiają ze sobą tylko dwie postacie, nawet jeśli jedna osoba stoi z tyłu, druga z przodu sceny, obie powinny być zwrócone bardziej do widowni niż do siebie nawzajem. Kierujmy się myślą, że w każdej sytuacji to widz jest jedynym odbiorcą naszej sztuki. Widz powinien czuć się najważniejszy.
Widz powinien też widzieć każdego aktora – to jest nasza rola. Do nas należy wyznaczenie miejsc, z których będą widziały całą widownię. Jeśli dzieci będą widziały – będę również widoczne.
Ważnym elementem w powodzeniu całego przedsięwzięcia jest zapamiętanie przez dzieci kolejnych zmian na scenie. Jeśli aktorzy znają kontekst, sytuację oraz intencję odgrywanej postaci, nawet chwilowe zapomnienie roli nie będzie miało większego znaczenia. Któryś z kolegów albo instruktor będzie mógł podpowiedzieć zapomnianą kwestię.
Słowo o podpowiadaniu. Jest oczywiście dopuszczalne, ale watro przy tym popracować nad dyskretnym systemem gestów, którymi z pierwszego rzędu widowni pomożemy aktorom na scenie. Nasza obecność na scenie nie wygląda dobrze.
Przygotowane przedstawienie ćwiczymy, ale najwyżej do dnia poprzedzającego występ. Nie przeprowadzamy próby generalnej w dniu spektaklu, występu. Możemy ewentualnie przypomnieć poszczególne, niewielkie fragmenty. Kierujmy się zasadą – jeden dzień – jedno dobrze przedstawienie.
Ukłony. To ostatni, ale niezwykle istotny element spinający klamrą nasze przedstawienie. Ukłony powinny być wyćwiczone na próbach i odbywać się powinny według określonego schematu. Podczas prób również watro bić brawo po skończonych scenach to bardzo motywuje młodych aktorów.
- Tło dźwiękowe.
Odpowiedni dobór muzyki, efektów dźwiękowych to duży sukces przy powodzeniu spektaklu. Akcenty dźwiękowe ułatwiają zapamiętywanie poszczególnych scen, zmian aktorom. Tło dźwiękowe towarzyszące naszemu przedstawieniu może być odtwarzane z nośnika, wcześniej przygotowane i spreparowane (polecam bezpłatny, prosty program do obróbki dźwięku: Audacity) lub tez może być wykonywane na żywo. Z pomocą dostępnych w placówce instrumentów (np. cymbałki) uda nam się stworzyć akcenty do gry bohaterów, przerywniki czy krótki wstawki.
Inspiracji do poszukiwań utworów możemy szukać wszędzie i ważne przy tym jest nasze pierwsze skojarzenie (nie koniecznie zgodne z zamysłem kompozytora/autora). Watro sięgnąć do kanonów muzyki klasycznej, jasnej, kojarzącej się z konkretnymi emocjami.
Kolejnym elementem (choć niekoniecznym) jest wprowadzenie piosenki na początku i na końcu trwanie spektaklu. Podobnej stylistycznie i muzycznie. Ten utwór przewodni pozwoli nam ładnie zapiąć klamrą prezentowane widowisko, a słowa piosenki pomogą wypełnić treść, przekażą motto, intencję, nie do końca czasami wynikającą z fabuły, stworzą zakończenie i dadzą wyraźny sygnał widzom, że przedstawienie dobiegło końca.
I jeszcze cisza. Pamiętajmy i zaskakującym, wydobywającym najgłębsze treści brzmieniu ciszy między dźwiękami.
O scenografii – wskazówki ogólne
Dekoracja nie jest głównym artystą w przedstawieniu!
Scenografią może być dosłownie wszystko. Każdy przedmiot codziennego użytku, odpowiednio animowany znajdzie dla siebie miejsce na scenie. Jak już wcześniej próbowaliśmy nadać przedmiotom inne z pierwotnym przeznaczeniem zastosowanie, teraz te lub inne możemy wprowadzić do spektaklu. Watro tworzyć z tego co mamy, choć warto zwrócić uwagę, aby wykorzystane przez nas przeczy nie były banalne, przewidywalne i oczywiste dla widza.
Pamiętajmy o kilku istotnych sprawach:
– ograniczmy liczbę stałych kolorowych elementów sali, które będą odwracały uwagę widza
– nie robimy tłoku na scenie, nadmiar rekwizytów nie jest dobrym pomysłem
– tworzymy dekoracje mające za zadanie wyłącznie pomóc w grze, zagospodarowaniu roli
– scenografia nie powinna przytłaczać grających postaci
– unikajmy nadmiaru szczegółów i kolorów w tworzonej scenografii
– dekoracje, kostiumy, muzyka powinny być z zgrane stylistycznie i wizualnie (wielkość, kolor)
– scenografii powinna być dobrana do wybranej techniki teatralnej
– kierujmy się podstawowym i jasnym przeznaczeniem kolorów:
czarny, szary – smutek, strach, tajemnica
zieleń, biel – radość, nadzieja
żółć – energia
niebieski – spokój
czerwień – dostojność, walka
– stwórzmy małe elementy wzbogacające przebieg sceny, rekwizyty, które w jakimś momencie zagrają lub zostaną wykorzystane
Każdy z elementów przedstawienia jest z równorzędnych składników. Nie inaczej jest ze scenografią, ale ona wobec spektaklu pełni rolę służebną. Scenografia powinna być funkcjonalna, to znaczy, że każdy nawet najdrobniejszy jej element, jeśli już zaistniał – musi „zagrać”, mieć swoje miejsce w spektaklu, spełniać jakąś rolę. Pamiętajmy, aby nie zagracić sceny przedmiotami i w ich wykorzystaniu kierujmy się umiarem. Warto wspomnieć jeszcze o możliwości zmiany dekoracji w trakcie spektaklu (jeżeli będzie taka potrzeba). Za dużo przedmiotów odciąga uwagę widza, przeszkadza młodym aktorom.
Dobry rozwiązaniem jest scenografia wielofunkcyjna. Poszczególne jej elementy są tak skonstruowane, aby zagrać kilka przedmiotów – przykład: walizka może stać się także krzesłem, stołem.
Elementy scenografii
- Dekoracja (wygląd sceny) – przedmioty leżące, wiszące na i obok sceny. Stosujemy przy ich rozmieszczeniu zasadę kry lodowej, pamiętając aby główne przedmioty znalazły się na środku sceny.
- Rekwizyty – czyli przedmioty, którymi posługują się aktorzy. Uwaga: jeśli na przykład rekwizytem ma być sukienka ważne, aby aktor ograł ją na początku, pogładził, przejrzał się w lustrze, przytulił, a dopiero finalnie nałożył na siebie
- Stroje – dzieci lubią się przebierać – wykorzystajmy to. Nawet jeden element może stworzyć bohatera. Unikajmy przebierania dzieci w rzeczy dorosłych, pamiętając przy tym, że strój powinien być prosty, funkcjonalny i aktor powinien się w nim czuć dobrze.
- Światło – przede wszystkim powinny być funkcjonalne i powinny czemuś służyć. Ze światłem przy pracy ze spektaklem jest największa trudność. Zazwyczaj nie mamy możliwości grania z profesjonalnym oświetleniem. Watro przypomnieć sobie podstawowe barwy: żółte – ciepłe domowe światów, niebieskie – zimne, czerwone – straszne, mroczna. Jeżeli będziemy występowali np. w domu kultury, koniecznie zróbmy próbę ze światłami. Zapewniam, że komfort grania i przebywania na scenie jest zupełnie inny. Pracując w placówce możemy wykorzystać lampki obklejone bibułą lub z kolorowymi żarówkami. Możemy użyć świecy, latarki. W pracy w warunkach i na terenie placówki, pamiętajmy o zasłonięciu okien, użyciu górnego światła. I jeszcze jedna wskazówka – nie zmieniajmy za często oświetlenia, nie róbmy na scenie dyskoteki, wystarczą pojedyncze akcenty.
Rodzaje scenografii:
- Scenografia realistyczna – scenografia i kostiumy są podobne do naturalnych, używanych na co dzień. W mniejszym lub większym stopniu naśladuje wygląd świata.
- Scenografia uproszczona – stosujemy jedynie fragmenty strojów lub przedmiotów, kierujemy się przy tym symbolika postaci, miejsc.
- Scenografia urojona – w całości lub części jest brakiem widocznych elementów scenograficznych, a którzy swoim kunsztem wyczarowują niezbędne rekwizyty. Ta forma jest często stosowane do scen pantomimicznych.
Eksperymentujmy!
Nie należy bać się innych, powszechnie nie stosowanych form wyrazu artystycznego. Mogą być to duże formy, odważne. Scenografia może być ruchoma, wielka, bądź symboliczna. Na krakowskich profesjonalnych scenach teatralnych często mogłem oglądać minimalistyczne sceny (np. Pan Tadeusz Narodowy Teatr Stary, reż. Mikołaj Grabowski), gdzie scenografię do sceny polowania stanowiła jedna tylko gałąź iglastego drzewa.
Sztuka się obroni, a język teatru jest uniwersalny.
Scenografią też możemy grać! Aktorzy mogą animować scenografię, np. folia malarska poruszana przez dwoje młodych aktorów da niebanalny efekt wody, morza, oceanu. Mogą być to nadnaturalnej wielkości wcześniej przygotowane przedmioty, np. wielka korona na środku sceny, kiedy akcje przedstawienia przenosimy na zamek.
Scenografia może być też symboliczna, jak na przykład gasnąca świeca w jednej ze scen, pusta ramka bez zdjęcia czy kwitnące, żywe kwiaty.
Ćwiczenie:
Zabawa „Co to?”
Instruktor przynosi na salę różne przedmioty użytku codziennego: laskę, walizkę, talerz, kalosz, pudełko, plastikowy kwiatek i tak dalej. Tu – pełna dowolność.
Dzieci stają w kole. Instruktor prezentuje jeden przedmiot i pokazuje jego zastosowanie – ale zupełnie inne niż jego właściwe przeznaczenie!
Przykład:
Walizka to: telefon komórkowy, aparat, łódź, stół, telewizor.
Laska to: patyczek do uszu, flet, parasolka, wiosło.
Talerz to: kierownica samochodu, spodek latający, kapelusz, płyta.
Kalosze: niewidzialna postać, uszy jelenia, doniczka na kwiatki.
Zadaniem dzieci jest pokazanie, zaprezentowanie przed grupą zastosowania rekwizytu, ale w taki sposób, aby nie powtarzać po wcześniejszych uczestnikach.
Zabawa w zadania aktorskie:
Instruktor ma przygotowane trzy kapelusze. W każdym z nich znajdują się inne karteczki:
1. Postać – tu na kartkach piszemy różne, charakterystyczne postaci: Pudzian, Król, Pszczółka, Mumia, Kot, Niedźwiedź, Małpka, Staruszka, Żongler, Najwolniejszy Człowiek Świata, Skoczek Narciarski itd.
2. Miejsce – tu na kartkach piszemy miejsce akcji: Podwodny Świat, Wesołe Miasteczko, Ruchliwe Skrzyżowanie, Sypialnia, Sklep, Przedszkole, Szczy Góry, Piramida Egipska, Bezludna Wyspa itd.
3. Czynność – tu na kartkach piszemy czynność do wykonania: Podnosi Ciężary, Sprząta, Żongluje, Maluje Obraz, Szykuje się do wyjścia, Wstaje z łóżka, Tańczy, Przeskakuje Kałuże, Myje Zęby, Rozpala Ognisko itd.
Dzieci losują karteczki. Etapy zwiększania trudności:
– dzieci losują kartki z 1 kapelusza i kolejno pokazują POSTAĆ – charakterystyczne ruchy i zachowania
– dzieci losują kartki z 2 kapelusza i kolejno pokazują: SWOJE ZACHOWANIE w wylosowanym miejscu
– dzieci losują kartki z 3 kapelusza i kolejno pokazują: jak ONE SAME wykonają wybraną CZYNNOŚĆ
– dzieci losują kartki z kapelusza 1 i 2 i kolejno pokazują: jak wylosowana postać ZACHOWA się w wylosowanym miejscu, np. Najwolniejszy Człowiek Świata w sklepie.
– dzieci losują kartki z kapelusza 1 i 3 i kolejno pokazują: jak wylosowana postać wykonuje CZYNNOŚĆ, np. Król szykuje się do wyjścia.
– dzieci losują kartki ze wszystkich kapeluszy – budują prostą scenkę: jak wylosowana POSTAĆ wykonuje wylosowaną CZYNNOŚĆ w wylosowanym charakterystycznym miejscu, np. Pudzian maluje obraz w kompletnej ciemności w piramidzie egipskiej.
Zabawa ta niesamowicie pobudza wyobraźnie, pozwala zainspirować się innymi uczestnikami, zobaczyć inny punkt widzenia, przełamuje strach. Naszym zadaniem, zadaniem Instruktora jest udzielanie wskazówek, chwalenie i wybieranie najlepszego wykonania np. Kota, aby później wykorzystać TEN RUCH POSTACI do przygotowywanego spektaklu.
